[Dit artikel verscheen maart 2006 in Tijdschrift LOVER. Het was mijn allereerste publicatie, die ik samen met Merel Terlien schreef na het bezoeken van het eerste Women Inc festival in Amsterdam. In de tussentijd zijn sommige van mijn ideeën enigszins veranderd, en als ik het nu zou schrijven zou ik de boodschap net iets anders hebben gebracht. Maar ik sta nog steeds vierkant achter de boodschap dat het belangrijk is de wereld zoals die nu is niet voor vanzelfsprekend aan te nemen.]

In september zetten wij onze eerste stapjes in openbaar feminisme. Vanuit de provincie togen wij, 19-jarigen, vol goede zin naar het vrouwenfestival Women Inc in Amsterdam. Het was dan ook even slikken toen Samira Abbos in haar openingsrede tegen de mannen in het publiek zei: “Wees maar niet bang, wij zijn geen feministen, alleen maar vrouwen onder elkaar.” Verbaasd keken we op. Waren we soms het verkeerde gebouw binnengelopen? Wat deden al die bekende feministen dan om ons heen? En het thema was toch de positie van vrouwen op talloze maatschappelijke terreinen?

Het f-woord is blijkbaar nog steeds zo impopulair, dat je je er beter van kan distantiëren. Zelfs in feministische kring is het een taboewoord aan het worden. Ook wij merken dat: mensen kijken ons vreemd aan als zij feministische sympathieën achter ons beginnen te vermoeden. Jongens vragen of we mannenhaters zijn en doen wat lacherig. Vrouwelijke studiegenoten zeggen meteen: “Nou, ik ga later wel gewoon parttime werken hoor, of helemaal niet.” Alsof wij ooit hebben beweerd dat we onze vaders, broers en vriendjes haten of dat alle vrouwen fulltime moeten werken.

Het gekke is: we hebben het hier over jongeren die echt niet ouderwets conservatief zijn in hun opvattingen. Als je met hen doorpraat, blijkt bijna niemand onze feministische opvattingen echt af te wijzen. Waarom reageren leeftijdsgenoten zo heftig als we ons als feminist bekendmaken? Er spelen volgens ons verschillende mechanismen.

SPICE GIRLS

Allereerst heeft het feminisme last van een ‘marketingprobleem’. Er bestaat een heel arsenaal aan vooroordelen over feministen, en die zijn zelden positief. Vrouwen zijn bijvoorbeeld bang om voor ‘manwijf’ te worden aangezien, een stereotype dat het feminisme sinds jaar en dag met zich meetorst. Feminisme is niet sexy, wordt gezegd. Hier worstelt ook V-mania mee, een netwerk voor jonge vrouwen die zich met feminisme en emancipatie bezighouden. Op internet discussiëren ze heftig over de tekst die op hun club-T-shirt moet komen. “We moeten met het T-shirt aan nog wel een date kunnen krijgen.”

Hoewel het stereotype van het manwijf niet klopt met de werkelijkheid, is het ook niet zomaar uit de lucht gegrepen. Feministen twijfelen vaak aan het bestaan van strikte scheidslijnen tussen de seksen: sommige beweren dat mannelijkheid en vrouwelijkheid voor een deel sociale constructies zijn en dat vrouwen en mannen niet fundamenteel van elkaar afwijken. Dit beangstigt mensen. Desondanks zouden jonge feministen dat ‘sexy debacle’ moeten zien te overstijgen. Wat is er nu niet sexy aan een vrouw die haar vrouwelijkheid respecteert en zelfbewust is?

Dat feminisme en vrouwelijkheid te combineren zijn, bewezen de Spice Girls begin jaren negentig. Hoewel hun kledingstijl niet door alle feministen gewaardeerd werd, inspireerden zij massa´s jonge vrouwen om trots te zijn op hun vrouwelijkheid en voor zichzelf op te komen. Die invloed hadden ze ook op de tien jaar oude Tamar. Terwijl ze voor de spiegel hun kickboksbewegingen nadeed, groeide haar zelfvertrouwen; ze geloofde niemand meer die zei dat meisjes iets niet konden.

VANZELFSPREKENDE VERWORVENHEDEN

Een ander hardnekkig stereotype is de mannenhater. Mannen voelen zich vaak aangevallen door feministen en hebben het idee dat je ze ergens van beschuldigt. Dit is niet zo raar, want in de jaren zeventig, toen het feminisme nog een tegenbeweging was, waren de uitspraken niet altijd even genuanceerd. Maar hoe is dat nu? Krijgen nu niet juist vrouwen de schuld van hun slechtere maatschappelijke positie? Het idee leeft dat vrouwen tegenwoordig alles kunnen bereiken, als ze maar willen. Wie zich feminist noemt en aan deze stelling twijfelt is al snel zielig: die kan het blijkbaar niet op eigen kracht en beroept zich daarom op discriminatie of rolpatronen. Vrouwen moeten flinker zijn en maar een voorbeeld nemen aan mannen, zo is de gedachtegang.

Het idee dat de emancipatie voltooid is, klopt natuurlijk niet. Het is een bewering die na elke feministische mijlpaal in het verleden werd gedaan, zelfs begin twintigste eeuw. We willen niet zeggen dat je als vrouw niets kan bereiken in deze wereld, maar er zijn wel degelijk allerlei – vooral subtiele – barrières. Vrouwen moeten deze benoemen en ertegen vechten. Het werkt averechts als vrouwen massaal zeggen dat feminisme niet meer nodig is. Wat betreft de schuldvraag: laten we spreken van hardnekkige patronen die onbewust spelen, maar wel nadelig uitwerken voor vrouwen.

Door de vele stereotypen raakt de feministische gedachte zelf op de achtergrond. Men heeft vaak een ‘jaren-zeventig-beeld’ van strijden voor abortus en de pil; verworven rechten die iedereen nu vanzelfsprekend vindt. Wat kan het feminisme dan nog brengen? Men weet vaak niet waar feministen tegenwoordig voor staan, en hoe pluriform de standpunten en actiemethoden zijn.

KLEUREN SCHEIDEN IN DE WAS

Naast ‘marketingproblemen’ kampt het feminisme ook met een structureel probleem: het hebben van idealen is uit de tijd. Idealisme wordt tegenwoordig beschouwd als een naïef overblijfsel uit de jaren zestig, een leuk tijdverdrijf voor schattige flower power people maar niks voor Rationele Intellectuelen uit 2006. Het streven naar rechtvaardigheid wordt ons zo snel mogelijk afgeleerd. Later als je groot bent leer je wel dat de wereld niet te veranderen is en dat je er binnen de bestaande spelregels maar het beste van moet maken. En zo laten vrouwen die interessante baan die helaas niet in deeltijd uitvoerbaar is schieten. En accepteren ze dat ze het leeuwendeel van het huishouden moeten doen als het er bij hun man steeds bij in schiet; ze weten tenslotte zelf beter hoe je kleuren moet scheiden in de was.

Hoe naïef de idealen van de jaren zeventig nu wel genoemd worden, de geschiedenis heeft bewezen dat mensen bergen kunnen verzetten als ze massaal geloven dat de wereld veranderd kan worden. Maatschappelijke patronen zijn niet zo onwrikbaar als ze soms lijken. Kijk naar de feiten. Nog geen vijftig jaar terug mochten vrouwen niks kopen zonder toestemming van hun man en gingen ze bij hun huwelijk als een pakketje over van hun vader naar hun echtgenoot. Al verrichtten zij minstens de helft van alle arbeid in de samenleving, ze moesten hun hand ophouden voor huishoudgeld en hadden geen enkel recht op bescherming tegen verkrachting of geweld binnen het huwelijk. Nu zijn dit nog geen gepasseerde stations, maar dankzij feministische daadkracht zijn er opvanghuizen, is er wetgeving en is echtscheiding mogelijk en maatschappelijk geaccepteerd.

Jezelf feminist noemen blijft moed vragen: je geeft kritiek op de bestaande orde en bevraagt vanzelfsprekende omgangsvormen. Zelf tasten wij vaak in het duister hoe we ons zelfverklaarde feminisme in actie kunnen omzetten. Geïnspireerd als wij zijn door het idealisme van de jaren zeventig voelt het soms laf om niet meteen de straat op te gaan of iets anders concreets te doen. Maar bestaat feminisme niet juist op het abstracte niveau van ideeën? Vroeger ging het vooral om formele rechten, nu om het veranderen van vastgeroeste denkpatronen en aannames.

Het is dus zaak om argumenten te verzamelen om de discussie aan te gaan, om je vage gevoelens van onlust expliciet te maken met concrete voorbeelden. En om de aandacht te vestigen op het genderperspectief in maatschappelijke kwesties. Daarnaast is individueel feminisme nog steeds belangrijk: dat vrouwen gaan voelen dat ze niet onderdoen voor mannen. Deze ‘bewustwording’, om een ouderwets woord te gebruiken, is nog steeds relevant.

Merel is studente filosofie in Utrecht en Tamar studeert sociologie in Tilburg.