Afgelopen zaterdag vertelde de dochter van Joke Smit aan een overvolle zaal vol jonge en oude feministen waarom zij nog steeds verlangt naar een ‘land waar vrouwen willen wonen’. Het feministische geuzenlied met de gelijknamige titel vormde de leidraad voor haar betoog , dat de doelen die Joke Smit in de jaren zeventig nastreefde nog steeds actueel zijn. Toch vertelde Elizabeth Kool ook over haar schaamte voor dit verlangen, haar gene over een idealisme dat uit de tijd is geraakt.

‘Hé zus, ze houen ons eronder’

In mijn feministische hart hebben de teksten van Joke Smit een bijzondere plek. Op mijn veertiende, zo’n vijftien jaar na Joke Smits begrafenis, gaf mijn moeder me haar bundel ‘Hé zus, ze houen ons eronder’. Een versleten roze boekje vol gelige bladzijden. Toch begon ik meteen te lezen, want de titel sprak me aan. Als jongste zus van twee oudere broers had ik altijd al een zus willen hebben.

Toen Elizabeth Kool opriep tot solidariteit hield ik dan ook mijn adem in. Is solidariteit niet een vies woord geworden, iets waar je heel hard voor weg moet rennen?

Ik was onder de indruk van haar maatschappelijke analyses, maar vooral van de toon die Joke Smit aansloeg, bijvoorbeeld op de achterzijde. Ze verontschuldigt zich daar voor een eindexamenvraag waarin een van haar essays werd aangehaald. Een eindexamen leek haar geen prettige situatie om je in je eigen onderdrukte situatie te verdiepen: ‘Het is niet zo leuk je neus ingewreven te krijgen met emancipatie als je wit weggetrokken in een doodstille zaal zit aan een tafeltje met vellen papier waar iets verstandigs op moet komen,’ aldus Smit. Voor een volgens RosaDoc ‘militant feministe’ vind ik dat toch een milde toon om je medezusters aan te spreken, een uitnodiging om op je eigen manier en op jouw moment met het feminisme kennis te maken. Heel verfrissend in een tijd waarin vrouwen door (liberaal) feministen vooral lijken te worden beschuldigd, en weggezet als verwende prinsesjes en deeltijdfeministen.

Solidariteit onder vrouwen

Ik denk dat die milde toon van Joke Smit een uiting was van haar streven naar solidariteit onder vrouwen. Ze gebruikte consequent het woordje ‘we’ en sprak, zoals de titel van het boekje weergaf, over andere vrouwen als haar zusters. En zusters zet je niet weg, die beschuldig je niet, maar daar haak je je arm bij in.

Die toon van ‘wij vrouwen’, typisch voor het tweedegolffeminisme, was niet voor iedereen even inspirerend. Marja Vuijsje herinnert dat zij als feministisch-socialistische FemSoc vrouw vond, dat feministen als Joke Smit de wereld teveel vanuit hun middenklasse positie bekeken. De specifieke belangen van arbeidersvrouwen werden niet gerepresenteerd door de manier waarop ‘wij vrouwen’ ‘onze’ onderdrukking analyseerden.

Discussie

Ook afgelopen zaterdag laaide de discussie weer op over de vraag hoe inclusief de vrouwenbeweging eigenlijk is. Terwijl vrouwen van nu volgens de ene spreekster vooral moeite hebben om arbeid en zorg te combineren, bleek dat andere vrouwen nog niet eens de goede papieren in huis hadden om als volwaardige burgers aan de Nederlandse samenleving mee te doen (namelijk vrouwen zonder papieren, migrantenwerksters en transvrouwen). En waar de één de vierdaagse werkweek als het summum van emancipatie beschouwde, wees een ander erop dat vier dagen minimumloon de rekeningen van alleenstaande moeders niet betalen.

Toen Elizabeth Kool opriep tot solidariteit hield ik dan ook mijn adem in. Is solidariteit niet een vies woord geworden, iets waar je heel hard voor weg moet rennen? Toch geloofde ik “Eeltje”. Niet alleen omdat ze zo lang stil bleef staan bij Joke’s overtuiging, dat we steeds opnieuw moeten nagaan “wie zwak is en wie sterk” – een liedregel die benadrukt dat mensen altijd op onverwachte manieren van elkaar blijken te verschillen. Maar ook omdat ik ondanks het cynisme van onze tijd wil geloven in een land waar álle vrouwen willen wonen.

Tamar Doorduin was nog lang niet geboren toen Joke Smit haar teksten schreef. Zij is alumna genderstudies en doet voor Rutgers WPF onderzoek naar de seksualiteitsbeleving van transgender personen. De titel van deze blog is geïnspireerd door de titel van de door Mama Cash georganiseerde workshop.

Blog voor Atria, 28-09-2011